Waar komt de naam Langezwaag eigenlijk vandaan?

Langezwaag/Langsweagen (Opsterlan)

Het dorp ten zuidwesten van Gorredijk wordt in 1496 aangehaald als Lange Sweach. Zo wordt het ook gespeld in 1543. Op een kaart van Schotanus van 1664 staat Lange Swaegh vermeld terwijl in zijn teksten de naam Lange Swaghen naar voren komt.

Rond 1700 komen we de naam Langeswaagh, naast de variant Langezuaghe.

Vanaf de 19^e eeuw schrijft het Langezwaag zoals heden ten dag dit ook geschreven wordt naast natuurlijk de friese naam Langsweagen.

In 1315 heette het dorp Utrasuagh, dat was te tegenhanger van Urasuagh, beter bekend als Kortezwaag, wat tegenwoordig onder Gorredijk valt. Het element Utra betekent hier ‘buiten’ of dus ‘lager’ (ten opzichte van Urasuagh).

Het laatste stukje van de huidige naam is zwaag, wat weiland betekent. Lange weilanden is de vertaling van de naam.

Langezwaag een van de oudere dorpen uit de gemeente Opsterland

De oudere dorpen waren dorpen van boeren, die het vooral moesten hebben van akkerbouw (rogge en boekweit). Wel hield men ook koeien en schapen, maar deze werden vooral gehouden vanwege de mest.

Het hooi voor dit vee werd voornamelijk uit het onbewoonde gebied in het westen van de gemeente gehaald langs vaste wegen (hooiwegen). Dit lage westen is van vóór 1000-1100 ná Chr. wel bewoond geweest, maar door wateroverlast is de bevolking uit dit gebied naar de hoger gelegen dorpen uit het oosten verhuisd.

In het begin van de 19e eeuw is men begonnen met het winnen van turf uit deze hooilanden. Het ging hier om laagveen. De ondernemers en de vaste arbeiders, die dit laagveen afgroeven waren voor een groot gedeelte afkomstig uit de kop van Overijssel (de zgn. Gietersen). Zij zijn de grondleggers van de dorpen Tijnje en Nij Beets. De familienamen Bron, Lok, Krikke, Meester, Schokker, Dam, herinneren nog aan die Overijsselse voorouders. Ook Luxwoude ondervond de invloed van deze immigranten. In 1749 telde dat dorp 9 inwoners in 1815 waren het er 311, waarvan het merendeel in 1855 al weer vertrokken was.

Door de laagveenontginning ontstonden in het westen van de gemeente onafzienbare plassen en poelen. In de 19e en ook in de 20e eeuw zijn deze plassen drooggemalen en zijn de drooggevallen gronden ontgonnen en daarna als weidegronden in gebruik genomen.

Langezwaag is een oud streekdorp met al een middeleeuwse oorsprong, zoals eerder vermeld. De huidige, in 1781 aan ’t Hou gebouwde kerk verving namelijk een middeleeuwse die aan de Heilige Mattheus was gewijd. Het dorp was aan het begin van de 18de eeuw, toen de verveningen ten zuiden van het dorp al aan de gang waren, nog bescheiden van omvang. De Tegenwoordige Staat van Friesland meldde in 1788: ‘dit Dorp bevat eene goede uitgebreidheid van landeryen, doch weinig huizen by de kerk […]. De Noordelyke landen zyn schoone Weid- en Miedlanden, en de Zuidelyke bouwlanden.’

Langezwaag was wel het centrum van een reeks buurten in het zuidwesten van Opsterland: Wijngaarden – dat eind 18de eeuw een schone buurt werd genoemd – in het westen en Jonkerslân en Sing Sang in het oosten. In het midden van de 19de eeuw waren er zowel een scheepswerf als een kalkbranderij in het dorp en aan het einde van die eeuw werd aan de Nieuwe Vaart een zuivelfabriek gesticht.

De eind 18de-eeuwse kerk, enigszins geleed met muurpenanten maar verder hoogst eenvoudig, heeft een driezijdig gesloten koor en een forse, ingebouwde toren met achtzijdige spits, waar de uurwerken voor zijn gemonteerd. De kerk bezit een avondmaaltafel uit de 17de eeuw en de preekstoel dateert waarschijnlijk uit de tweede helft van de 18de eeuw; de trap is in Lodewijk XVI-stijl gemaakt. In de kerkvloer liggen gebeeldhouwde 17de- en 18deeeuwse zerken. Naast de kerk staat op de hoek van ’t Hou en de Tsjerkeleane een opvallend verenigingsgebouw uit het begin van de 20ste eeuw met een vriendelijke trapgevel die in kunststeen en met siersmeedwerk is versierd.

Ten noorden van het dorp staat aan de Hegedyk het voormalige, omstreeks 1880 gebouwde, sobere diaconie armhuis. Gedurende de 20ste eeuw is het dorp ten noorden van ’t Hou uitgebreid, vooral na de oorlog. Ook aan de noordelijk gelegen Hegedyk kwam meer bebouwing en aan De Plasse is een reeks landarbeiderswoningen gebouwd, die in 1988 in traditionalistische stijl is vernieuwd.

Huisarts in Langezwaag

In het dorp Langezwaag is sinds 1940 een huisdokter gevestigd.

Van 1940 – 1945: Dhr. J. Bartels
Van 1946 – 1975: Dhr. J.I. Rinkes
Van 1976 – 1986: Mw. G. Bergsma
Van 1987 – 2013: Dhr. L. Cnossen
Van 2013 – heden: Mw. S. Woudstra-Russchen

Een advertentie in een toenmalige krant laat zien dat dhr Bartels eerst op een voorlopig adres gevestigd was: café van der Meij(’t Hou 11).

Later moet het adres ’t Hou 14 geworden zijn. Wellicht moest het huis nog wat worden aangepast aan een praktijkvoering. Het huis dateert n.l. van 1914 en was een woonhuis.

Alle artsen die na Bartels kwamen hebben nog vele veranderingen in en om het huis aangebracht. Aangepast aan de wensen omtrent praktijkinrichting en woonplezier.

Vanaf april 2013 is de apotheekhoudend huisartsenpraktijk Langezwaag gevestigd in de consistorie aan de Tsjerkeleane nummer 1 in Langezwaag. Mw. S. Woudstra was hierdoor in staat om huisarts Cnossen op te volgen, welke per 1 april van 2013 zijn professie als huisarts heeft neergelegd.